We kennen als het gaat om de rollen van de raad van toezicht de ‘drie-eenheid’ van toezicht zoals die wordt gedoceerd. De raad van toezicht is er voor Toezicht, Klankbord en treedt op als Werkgever. Tot zover bekend materiaal, de ‘praat-theorie’ zo u wenst; maar wat is de praktijk?
Als je namelijk aan raden van toezicht vraagt om de rollen in een volgorde te zetten, lopen de meningen uiteen. Het werkgeverschap is voor iedereen een gegeven. Die rol is onbetwist, wat overigens niet wil zeggen dat de invulling er van altijd even gemakkelijk is.
Dan zijn er toezichthouders die met name Toezicht bovenaan de lijst zetten, omdat dàt de rol is die maatschappelijk gevraagd wordt. De aanhangers hiervan wijzen ook op het dilemma tussen werkgeverschap en de rol van adviseur. Het werkgeverschap betekent naast ‘zorg voor’ ook het geven van een oordeel en dus hiërarchie. Binnen die hiërarchie is het ontstaan van gelijkwaardigheid, noodzakelijk als basis voor een adviesrelatie, per definitie onmogelijk.
Daartegenover staan de toezichthouders die juist de Klankbordrol de ruimte willen geven, ondanks de spanning die dat kan geven met andere rollen. Daar behoor ik zelf toe, vooral om de volgende redenen.
Groteske vormen
We leven momenteel in een periode waarin het effect duidelijk wordt van de maatregelen die politiek genomen zijn na de ontsporingen in verschillende sectoren. Of het nu de volkshuisvesting is of de zorg, het verticale toezicht is overal versterkt en neemt groteske vormen aan. Als de minister meer toezicht naar zich toetrekt neemt de druk op regels, verantwoording alleen maar toe, en dat is voelbaar. Als de politiek dicht op de uitvoering zit zoals nu, is sturen op incidenten het gevolg. Als externe toezichthouders zich daardoor laten beïnvloeden en in de stress schieten zullen ze zich indekken, nog meer regels uitvaardigen en verantwoording vragen aan de interne toezichthouders, desnoods vooraf! Het sturen op ‘in control zijn’ neemt daarbij mythische proporties aan.
Dit alles levert grote externe druk op voor de interne toezichthouders. De neiging om aan de regelreflex toe te geven en alle inspanning te zetten op toezicht is groot. Al was het maar omdat je er niet aan houden of tegenstribbelen al snel het beeld creëert dat er iets te verbergen valt.
Maar wat gebeurt er als wij ons als toezichthouders vooral neerleggen bij deze ontwikkelingen? Worden we dan niet onderdeel van wat Mathieu Weggeman ooit noemde “het grote leger van turfsmurfen, vinkvee en spreadsheet fetisjisten?”
Ik pleit ervoor dat raden van toezicht aandacht geven aan de klankbordrol. Ik wil zelfs wel een stap verder gaan en een pleidooi houden om ruimte te maken voor een cultuur van ‘executive coaching’. Toezicht moet vanzelfsprekend op orde zijn, maar gaat per definitie vooral over ‘deden we het goed’. In de context van executive coaching kan het moedige wederzijdse gesprek gevoerd worden, gericht op de vraag ‘kan het ook beter’? En dat die rol op spanning staat met andere rollen is een gegeven, dat maakt toezicht houden zo spannend!
Dick van Ginkel Gepubliceerd Lucide 11 november 2014
In dit verband is het interessant om kennis te nemen van een nieuwe VU Postgraduate opleiding “Interveniëren voor commissarissen en toezichthouders”; een initiatief van Yvonne Burger en Rob van Eijbergen, die in 2015 gaat starten. De brochure kan worden aangevraagd bij Prof. dr. Yvonne Burger, 06 21534893 of via info@yvonneburger.nl. - Prof. dr. Rob van Eijbergen 0653930293 of via rob@robvaneijbergen.com.
Reacties