Werk niet aan het democratisch tekort, maar aan alledaagse democratie

“Ik heb de indruk dat de actuele discussies over de inrichting van de governance te veel gericht zijn op perfectionering van het bestaande model, zonder de fundamentele gebreken zoals b.v. het democratisch tekort aan te pakken”. Dat was de prikkelende stelling die Mathieu Geurts bij mijn vorige dialoog op Lucide ‘Ziet u alternatieven voor het RvT model’ plaatste. En hij stond daarin niet alleen!

Ik neem graag de handschoen op om dit thema verder uit te werken en mijn stelling daarbij is dat het feit dat wij als raden van toezicht niet een formele, democratisch gekozen basis hebben (‘van wie is de instelling?’) op zich geen probleem hoeft te zijn. Oplossingen moeten dan ook niet gezocht worden in de structuur, maar vooral in nieuwe vormen van maatschappelijke of alledaagse democratie. De vraag is niet ‘hoe krijgen we een formele achterban die ons werk kan legitimeren’, maar ‘wie zien wij als onze feitelijke achterban en hoe verwerven we bij hen legitimiteit voor ons handelen’. Ik zal dat aan de hand van de ontwikkelingen in het openbaar bestuur illustreren.

Lokale democratie

Sinds 2014 heb ik het genoegen deel uit te maken van de gemeenteraad van Zeist, en een van mijn aandachtspunten is het functioneren van de lokale democratie. Over dat democratisch functioneren is anno 2016 veel te zeggen. Gemeenteraden zoeken naarstig naar hun positie in de veranderende samenleving. Inwoners willen meer zeggenschap en invloed op de zaken die hen raken en organiseren ook steeds meer zelf activiteiten in het publieke domein. ‘Het Huis Van Thorbecke’ zoals we dat sinds 1848 kennen staat onder druk, en hoewel de democratische structuur formeel klopt en het lokale bestuur een formele achterban kent, functioneert het (nog altijd) niet naar tevredenheid.

Nieuwe vormen

Op initiatief van het ministerie van Binnenlandse Zaken (BiZa) is in 2015 de Democratic Challenge gestart (http://democraticchallenge.nl/). Onder het motto ‘democratie is meer dan eens per vier jaar naar de stembus en lokale democratie is meer dan de gemeenteraad’ wordt gezocht naar nieuwe vormen van lokale democratie die aansluiten bij de behoeften van inwoners.

Er valt veel te leren van de tientallen experimenten die uitgevoerd en in ontwikkeling zijn, en het is de moeite waard om te bekijken of deze ook een rol zouden kunnen spelen bij het verkleinen van het democratisch tekort c.q. het verwerven van legitimiteit voor onze instellingen. Ik noem een willekeurig aantal mogelijkheden en ‘vertaal’ die globaal naar onze instellingen:

De Maatschappelijke Aandeelhouders: een door de organisatie zelf benoemde groep van maatschappelijke aandeelhouders, gericht op het geven van tegenspraak (denk aan het WRR-rapport ‘van tweeluik naar driehoek’).

De Tweede Mening: als cliënten het oneens zijn met een beslissing, wordt die voorgelegd aan een groep andere cliënten (ook al toegepast door FBTO).

De Buurtbegroting: een manier om een groep cliënten zelf verantwoordelijkheid te laten dragen en zeggenschap uit te laten oefenen.

Het Cliëntenakkoord: om cliënten/mantelzorgers positie te geven ten opzichte van gemeente en borgverzekeraars.

E-Democratie: verschillende vormen van digitale community building waarin betrokkenheid van cliënten en belangenhouders met de organisatie kan groeien en te maken keuzes worden getoetst en kunnen worden gepeild.

Deep Democracy: een nieuwe vorm van democratie waarin besluiten tot stand komen na grondige beraadslaging, het verkennen van de tegenstem en het toevoegen van de wijsheid van de minderheid.

En zo zijn er nog tientallen initiatieven. Ik ben ervan overtuigd dat het denken in termen van mogelijke innovatie meer succes zal opleveren dan alsmaar tijd besteden aan structuur. De uitdaging is om belangenhouders door middel van nieuwe vormen maximaal te betrekken bij de organisatie in de wetenschap dat meer zeggenschap en invloed op de zaken die mensen raken een breed gedeelde maatschappelijke wens is.

Kaders

Dat vergt wel een nieuwe rol van bestuur en RvT. Meer dan ooit komt het erop aan om aan de voorkant goede kaders te stellen waar anderen op kunnen vertrouwen, en dat is niet gemakkelijk. Teveel kaders met als gevolg onvoldoende beweegruimte werkt niet. En nog erger zijn onduidelijke kaders die ertoe leiden dat achteraf alsnog heisa ontstaat over gekozen oplossingen. Die hebben zelfs een desastreus effect op de relatie: ‘Een slecht kader maakt meer kapot dan je lief is.’

Dus wat mij betreft geen discussie meer over de vraag ‘van wie is de instelling’ of lang stilstaan bij een democratisch tekort in traditionele zin. Op volle kracht vooruit met nieuwe vormen van maatschappelijke of alledaagse democratie, gericht op diegenen die wij zien als betrokken (belangenhouder) bij de instelling. Als we die weg goed lopen, zal blijken dat steeds meer lokale burgers en organisaties zich mede-eigenaar van onze instelling zullen voelen en dat is waar het echt om gaat.

Dick van Ginkel

Deze blog is gepubliceerd op Lucide.info licht op bestuur en toezicht